Κτήρια του '60 και αισθητική τους

Είναι γεγονός ότι πολλοί πολίτες της Αθήνας διαμαρτύρονται για τα κτήρια που κατασκευάστηκαν τις δεκαετίες του 1950 και του 1960. Παρά ταύτα ισχύει ότι τα περισσότερα αυτών των κτηρίων δεν είναι τυχαία ούτε έχουν σχεδιαστεί από τυχαίους Έλληνες αρχιτέκτονες καθώς καταλαμβάνουν συνήθως περίοπτες θέσεις στο κέντρο της Αθήνας. Έτσι, όπως και σήμερα σημαντικά κτήρια της πόλεως δεν σχεδιάζονται από άσημους αρχιτέκτονες ούτε τότε συνέβαινε αυτό. Οι πολίτες όμως -ειδικά οι Έλληνες- συνηθίζουν έναν αρχιτεκτονικό ρυθμό με μια καθυστέρηση 65-70 ετών: πολύ πρόσφατα άρχισε να εγείρεται το ζήτημα της ομορφιάς των μοντέρνων πολυκατοικιών του 1930 με παράλληλη εισαγωγή αρχιτεκτονικών όρων στο καθημερινό λεξιλόγιο όπως το «Μπαουχάουζ» και η «Αρ Ντεκό» ενώ η Μπλε Πολυκατοικία κατέστη αντικείμενο θαυμασμού όλων. Γι' αυτό, είναι πολύ πιθανόν, η συμπάθεια προς τα κτήρια του '60 να επέλθει τελικά κατά το 2030 (!), οπότε και θα αρχίσουμε να αναθεωρούμε τις απόψεις μας.

Τα κτήρια λοιπόν του '60 που κτίσθηκαν στην Αθήνα ακολουθούν ένα συγκεκριμένο αρχιτεκτονικό ρυθμό, έντονα επηρεασμένο από το διεθνή μοντερνισμό. Αν και παράλληλα εκείνη την εποχή κτίζονταν κτήρια, από εξίσου μεγάλους αρχιτέκτονες, τα οποία έφεραν κλασικίζοντα στοιχεία, τα πυρά εξαπολύονται κατά των κτηρίων που είναι κατά βάση μοντέρνα, ενώ τα άλλα κτήρια γίνονται εύκολα αποδεκτά. Ο σχεδιασμός ενός σαφώς μοντέρνου κτηρίου της εποχής εκείνης προέβλεπε ευρεία χρήση αλουμινίου, γυαλιού και μαρμάρου, με ξεκάθαρους διαχωρισμούς των ορόφων οριζόντια και ομοιόμορφο χωρισμό κάθετα ενώ συνήθως το σύστημα των παραθύρων ακολουθούσε ένα μοτίβο ομοιόμορφα στιβαγμένων παραλληλογράμμων από αλουμίνιο και γυαλί. Αυτονόητη δε η έλλειψη οποιουδήποτε διακόσμου με εξαίρεση του χρωματικού.

Καθώς όμως από την μάζα των Αθηναίων εκλείπει η αστική κουλτούρα, τα κτήρια αυτά έγιναν από λίγους αποδεκτά και εκτιμητά ενώ από τους περισσότερους είτε απορρίφθηκαν ως αδιάφορα είτε καταδικάστηκαν ως αίτια καταστροφής των Αθηνών. Αν όμως έκανε κανείς μια βόλτα στο κέντρο της Αθήνας τότε, θα έβλεπε μια έντονα διαφορετική εικόνα: τα κτήρια αυτά θα ήταν νεόδμητα και αυτή είναι η ειδοποιός διαφορά. Η εγκατάλειψη και κακοσυντήρηση δεν είναι μόνο χαρακτηριστικό των παλαιότατων και νεοκλασικών κτηρίων αλλά και κτηρίων σαράντα ετών, εκ των οποίων πολλά δεν έχουν συντηρηθεί ούτε άπαξ. Οι όψεις τους, επομένως, είναι μαύρες, τα μάρμαρα πάσχουν από μυκητιάσεις, τα κλιματιστικά κρέμονται βρόμικα, οι τέντες είναι σκισμένες, τα στόρια εσωτερικά κατεστραμμένα και τα τζάμια θαμπά. Σίγουρα δεν ήταν αυτή η βλέψη του αρχιτέκτονα όταν σχεδίασε το κτήριο. Αντιθέτως, ο αρχιτέκτων φανταζόταν ένα κτήριο απλό -χαρακτηριστικό του μοντερνισμού- το οποίο θα παραμείνει όπως σχεδιάστηκε, σχέδιο που πολλές φορές χάριζε βραβείο στον αρχιτέκτονα.

Πολλές φορές, λοιπόν,τα κτήρια αλλοιώνονται από ατυχή βαψίματα ή καταστροφικές εκμοντερνίσεις των όψεων που μετατρέπουν κτήρια μοντέρνα σε κακές απομιμήσεις μεταμοντέρνων με αλόγιστη χρήση του στολιδιού και των ασυνδύαστων υλικών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το Χόντος Σέντερ στην πλατεία Ομονοίας. Αντίθετα το αντικρινό κτήριο του Θουκυδίδη Βαλεντή (Πανεπιστημίου και πλατείας Ομονοίας) χρειάζεται μία απλή συντήρηση και καθαρισμό για να γίνει πιο σύγχρονο απ' όσο κανείς φαντάζεται και άμεσα ενταγμένο στο αστικό τοπίο. Παράδειγμα τέτοιας ανακαίνισης, το κτήριο του ΗΣΑΠ στην πλατεία Κοτζιά που επαναφέρθηκε στην αρχική του μορφή και έλαμψε η μαρμάρινη επένδυσή του.

Τα μοντέρνα κτήρια του '60, συνεπώς, δεν πρέπει να αποκρυφτούν από το πρόσωπο της πόλεως αλλά αντιθέτως να γίνουν προσπάθειες συντήρησης και ανάδειξής τους. Η Αθήνα, ως πόλη που αναπτύχθηκε ραγδαία, δεν είναι ομοιόμορφη αρχιτεκτονικά και αυτό μπορεί να είναι ένα μεγάλο προσόν της. Για να εκτιμηθεί βέβαια αυτό, πρέπει οι Αθηναίοι να δουν πολλά κτήρια με άλλο μάτι και να κατανοήσουν ότι η Αθήνα δεν καταστράφηκε αλλά εμπλουτίστηκε. Η κατεδαφίσεις των νεοκλασικών τις δεκαετίες εκείνες είναι κατακριτέα αλλά δεν πρέπει κανείς να ξεχνάει το μεγάλο πλήθος αξιόλογων νεοκλασικών κτηρίων της πόλεως που παραμένουν. Εξάλλου μάλιστα, είναι αλήθεια ότι τα κτήρια γραφείων του '50 και του '60 κατασκευάστηκαν στην θέση συχνά μικρών, ιδιωτικών και αδιάφορων κτηρίων της περιόδου 1870-1900 σε μία εποχή μεγάλων ανανεώσεων και ανακατατάξεων με μία νοοτροπία αλλαγής.

Συμπερασματικά, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η Αθήνα έχει άμεση δυνατότητα να γίνει βιώσιμη και όμορφη πρωτεύουσα, το οποίο δεν απαιτεί μεγαλεπήβολα σχέδια μαζικών κατεδαφίσεων κτηρίων και κατασκευή κτηρίων σε νεοκλασικό ρυθμό -το οποίο θα συνεπάγετο σε καταστροφή του χαρακτήρα των Αθηνών μέσω επαρχιώτικων αντιλήψεων- αλλά απλές ενέργειες ανανέωσης των υπαρχόντων κτηρίων. Μόνον τότε και ο απλοϊκός κάτοικος της πρωτεύουσας θα αγαπήσει την πόλη και θα γνωρίσει την ελληνική αρχιτεκτονική.